E-Öğrenme, Bilgisayar Tabanlı Öğretim, İnternet Tabanlı Öğretim, Harmanlanmış ve Ters-Yüz Öğrenme ve Dahası
Bir not: Bu içerik Yıldız Teknik Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümü yüksek lisans derslerinden “Eğitim Teknolojilerinin Temelleri” isimli dersin bir ödevi olarak hazırlanmıştır. İlgili dersin yürütücüsü Prof. Dr. Feza Orhan’ın kontrol ve onayı ile paylaşılmıştır. Temel amacımız başta öğretmen meslektaşlarımız olmak üzere vatandaşlarımızın kavramları daha iyi kavramasına yardımcı olmaktır.
Teknolojik gelişmeler hayatımızı her alanda etkilemektedir. Yüzyıllardır süregelen gelişmeler, hiç şüphesiz günlük yaşantımızda birçok değişikliğe sebep olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Eğitim sektörü de bu değişimden nasibini almaktadır ve teknoloji ile birlikte gelişmektedir. Bu yazıda öğretimde kullanılan teknoloji tabanlı ve destekli bazı modellerden tanımları çerçevesinde genel olarak bahsedilmektedir.
Eğitim alanında çok fazla kavram mevcuttur. Başlıktaki kavramlar bunlardan sadece birkaçıdır. Genellikle aynı anlama geldiği düşünülen birden fazla kelime kullanılmaktadır. Bu da kargaşaya sebep olmaktadır.
Bu çalışmanın temel amacı, kavramları gruplandırarak tanımlamak ve aralarındaki ilişkiyi açıklamaktır. Buradaki ifadeler kesin doğru hükümler değil literatür taraması ve yorum içermektedir.
Anohina, (2005) öğretim teknolojisi alanında kullanılan terimler için bir gruplama yapmıştır. Yapılan çalışmada yaklaşık 90 kaynak terimlerin kullanımına göre incelenmiş ve gruplandırılmıştır. Gruplandırılan kavramların alfabetik sıralaması şu şekildedir:
Teknolojik Kavramlar:
|
Bağlayıcı Kelimeler:
|
Pedagojik Kavramlar:
|
Yapılan çalışmaya göre kavramlar kullanılırken genellikle şöyle bir yol izlenmektedir:
– Sözcük grubundaki ilk kelime teknolojik kavramdır.
– Sözcük grubundaki ikinci kelime teknolojik kavram ile pedagojik kavram arasındaki bağlantıyı ifade eder. Yani teknolojinin öğretim sürecindeki rolü açıklanır. (şart değil)
– Sözcük grubundaki üçüncü kelime ise pedagojik kavramdır.
Örnek: Bilgisayar Destekli Öğretim, İnternet Tabanlı Öğrenme…
Bağlayıcı Kelimeler
1- Tabanlı-Temelli (based, mediated)
Öğretim sürecinin temelinde teknolojinin olması durumu… Öğretim tamamen teknolojik araç veya materyal üzerine kurulursa teknoloji tabanlı öğrenme ortamı oluşturulmuş olur(Kaplan-Leiserson, 2000). Günümüzde yürütülen uzaktan öğretim faaliyetlerinin tamamı öğrencilerin sadece araçlar (Zoom, Microsoft Teams, Google Meet, Kitap, Öğrenme Yönetim Sistemi vb.) üzerinden öğretime dahil olmasıyla gerçekleşmektedir. Dolayısıyla teknoloji temelli bir öğretim söz konusudur. Teknoloji olmazsa öğretim de olmaz.
Burada bir yanlış anlaşılmanın önüne geçmek için şuna değinmek gerekir. Teknoloji sadece bilgisayar değildir. Kitap, Harita, CD, DVD, TV ve radyo gibi cihazlar ve materyaller de teknolojidir. Teknoloji sadece elektronik değildir.
2- Destekli (Aided, Supported, Enriched, Enhanced)
Yukarıdaki açıklamadan yola çıkılırsa bu kavram daha kolay anlaşılabilir. Bilgisayar (internet, web 2.0 aracı vb.) destekli öğretimde sürecin tamamı değil, bir kısmı teknolojik araç-gereç veya materyallerde planlanır. Dersin neresinde teknoloji desteği olacağı da öğretmen tarafından ihtiyaç ve hedeflere göre belirlenir (Yüksel vd., 2016). Bu işlem bir süreçtir ve bir mikro ölçekli öğretim tasarımı yapılması ve teknolojinin entegre edilmesi gerekir. Gerçekten ihtiyaç duyulmadığı takdirde teknoloji kullanmak yarardan ziyade zarara sebebiyet verebilir.
3- Yönetilen (Administered, Managed)
Bilgisayarla Yönetilen Öğretim, (computer managed instruction) test ve kayıt tutma gibi işlemler dahil olmak üzere bilgisayarların öğrenme sürecinin yönetiminde kullanılmasıdır(Kaplan-Leiserson, 2002). Burada bilgisayarları bir araç olarak öğretime destek olmak ve yönetimi kolaylaştırmak için kullanmak söz konusudur. Fark edileceği üzerine süreç tamamen bilgisayar üzerine kurulmaz. Bilgisayar bu tanımda bir örnektir onun yerine teknoloji, internet gibi kelimeler de gelebilir.
Pedagojik Kavramlar
1- Eğitim
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre eğitim, “Çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine okul içinde veya dışında, doğrudan veya dolaylı yardım etme, terbiye:” olarak açıklanmaktadır. Buna ek olarak bilinen basit ve sade tanım ise “bireyin kendi yaşantısı yoluyla, içinde bulunduğu topluma yararlı olması amacıyla, istendik yönde davranış değiştirme süreci”dir.
2- Öğretim
Öğrenmeyi kılavuzlama faaliyetinin; (üstte bahsedilen) belirli bir amaca (öğrenmeye) yönelik olarak, bir plan dahilinde, etkinliklerle zenginleştirilerek, değerlendirme ile kontrol edilerek sürece dönüştürülmesidir.
3- Teknoloji
Yine TDK’nın tanımına bakılacak olursa teknoloji, “bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve aletleri, bunların kullanım biçimlerini kapsayan uygulama bilgisi, uygulayım bilimi:”dir. TDK’nın ikinci tanımı ise şöyle, “İnsanın maddi çevresini denetlemek ve değiştirmek amacıyla geliştirdiği araç gereçlerle bunlara ilişkin bilgilerin tümü.”
TDK’nın pek kapsamlı ve güzel tanımlamadığı aşikardır. Bir de Kenar’ın (2012) çalışmasında kullandığı tanımı ekleyelim. “Teknoloji ise insanların ihtiyaçlarına yönelik gereksinimlerini karşılamak amacıyla araçlar, yapılar veya sistemlerin geliştirildiği bir süreçtir.”
Teknoloji, tanımlardan görüleceği üzere tekil bir nesne veya durum değildir. Araçları, bilgiyi, uygulamayı… Birçok şeyi barındıran ve sürekli değişen, gelişen bir yapıdır, sistemdir. Dolayısıyla çoğul kullanım doğru olmamaktadır.
4- Öğretim Teknolojisi
Eğitimsel İletişimler ve Teknoloji Derneği’nin (Association for Educational Communications and Technology – AECT) 2004 yılında yaptığı tanım ise şöyledir:
Öğretim teknolojisi, öğrenme problemlerine çözüm bulmak ve öğrenmeyi desteklemek amacıyla; insan ve insan dışı kaynakların birleşimini kapsayan öğrenme ve öğretmede özel amaçlar bakımından tüm sürecin sistematik bir şekilde tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi sürecidir.
5- Uzaktan Eğitim
Anadolu Üniversitesi’ne (2020) göre uzaktan eğitim, “öğrenenin zaman ve mekan sınırlaması olmadan basılı materyallerin yanında zengin iletişim teknolojilerinden yararlanarak öğretim etkinliklerine katıldığı, eğitsel kaynak ve içeriklere eş zamanlı veya eşzamansız olarak erişebildiği öğretim sistemidir.”
“””
Pedagojik kavramları kullanırken seçilen kelimelerin anlayışı ifade ettiği unutulmamalıdır. Örneğin teknoloji tabanlı öğrenme, öğrenci merkezli bir ifadedir. Aynı şekilde teknoloji tabanlı öğretme, öğretmen merkezli bir ifadedir. Öğretim her ikisini de kapsadığı için bu yazıda öğretim kelimesi kullanıldı bu yazının amacı, bunu tartışmak değil.
“””
Kavramlar ve Bağlayıcı Kelimeler Birleştirilirse…
İşte bütün çabamız aşağıdaki şemayı oluşturmak için… Birbiriyle ilişkili kavramların birbiri yerine kullanılması doğru değildir. Yapılan öğretim faaliyeti tam olarak hangi alanda ise o şekilde ifade edilmelidir.
Şema; YTÜ BÖTE yüksek lisans 2020-2021 akademik yılı Eğitim Teknolojilerinin Temelleri dersi öğrencileri ve dersin yürütücüsü tarafından yapılmıştır. Kaynak gösterilmeden kullanılması yasaktır.
1- Kaynak Tabanlı Öğretim
Ryan v.d. (2000) göre kaynak tabanlı öğretim; özel olarak tasarlanmış öğrenme kaynaklarının, etkileşimli medyaların kombinasyonu ile eğitim bağlamında öğrenci merkezli olarak entegre edildiği bir strateji olarak tanımlanmaktadır. Bu modeldeki ana fikir öğrenenin merkezde olduğu bir ortam oluşturmaktır ve öğretmeni ana kaynak olmaktan çıkararak kaynaklardan biri haline getirmektir. Tüm kaynakları öğrenen için organize etmektir. Bu nedenle yukarıdaki şemada gösterilmese de her şeyi kapsayan bir kavramdır kaynak tabanlı öğretim. Kaynaksız öğretim olmaz.
2- Teknoloji Tabanlı Öğretim
Anohina’ya (2005) göre teknoloji kaynaklı öğretim tüm teknolojik araç-gereç ve materyallerin öğretimde kullanılmasına ilişkindir. Kaplan-Leiserson (2000) ise teknoloji tabanlı öğretimi; içeriklerin, teknolojik cihaz ve materyallerle sunulması şeklinde açıklamaktadır.
2020 yılındaki teknolojik cihazlar, araç-gereçler ve materyaller bu durumu değiştirmektedir. Sadece bir içerik sunumundan ziyade Zoom, Microsoft Teams ve Google Meet, Google Classroom gibi araçlar ile öğrenme ortamları teknolojik ortamlara taşınabilmektedir ve sınıf ortamı oluşturulabilmektedir. Bu nedenle bendeniz iki tanımı da kullanarak; teknoloji tabanlı öğretimin her türlü teknolojik gelişmenin öğretim faaliyetlerinin temelinde olduğu öğretim tasarımı ve uygulama ve değerlendirme süreci şeklinde tanımlanabileceğini düşünmekteyim. Buradaki önemli nokta sürecin tamamen teknolojiye bağımlı olmasıdır. Örnek vermek gerekirse 2020 yılındaki uzaktan öğretim faaliyetleri başta olmak üzere e-öğrenme, EBA TV ve EBA.GOV.TR, teknoloji tabanlı öğretime örnek olarak verilebilir.
3- Elektronik (e-) Öğrenme (e-learning)
Öğrenme içeriklerinin TV, radyo, bilgisayar, internet, sesli ve videolu kasetler (CD/DVD dahil) gibi elektronik cihazlar aracılığıyla aktarıldığı; internet tabanlı öğrenme, sanal sınıflar, dijital iş birliği gibi kavramları kapsayan uygulama ve süreçlerdir (Kaplan-Leiserson, 2000). Ezeahumkwe ve Johnson’a (2011) göre e-öğrenme, her öğrencinin kişisel özellikleri dikkate alınarak tasarlanabilir ve esnek yapısı sayesinde farklı seviyelerde uygulanabilir. Bu özelliği sebebiyle günümüzde e-learning, sadece bir materyalin sunulduğu ortam olmaktan ziyade bir öğrenme yönetim sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizdeki örneklerden birisi de Enocta’dır. E öğrenme hem çevrim içi hem de çevrim dışı olabilir. Az önce de belirttiğimiz üzere bu kavramın temel noktası elektronik cihazları tabanına koymasıdır.
4- Bilgisayar Tabanlı Öğretim
Kaplan-Leiserson’a (2000) göre bu terim, bilgisayarın öğretim ve yönetim sürecinde kullanılmasını ifade eder. Bilgisayar destekli öğretim, bilgisayarla yönetilen öğretim gibi kavramları da kapsar.
Günümüzde bilgisayar denince akla sadece masaüstü bilgisayar gelmemektedir. Laptop, tablet, akıllı telefon ve hatta akıllı TV gibi cihazlar da temelde bir bilgisayardır. Bilgisayarın yapabileceği işleri yapan cihazların da bu bağlamda düşünülmesi gerekir. Bu kavramı günümüzde net olarak bir yere koymak mümkün değildir. Bu nedenle şemada gösterilmedi. Web tabanlı öğretimde de var, e-öğrenmede de…
5- Bilgisayar Destekli Öğretim
Yukarıda verdiğimiz üzere tabanlı ile destekli kelimeleri arasında temel bir fark vardır. Bilgisayar tabanlı öğretimde süreç tamamen bilgisayar üzerinden yürütülür. Fakat bilgisayar destekli öğretim için yüz yüze öğretimin bir bölümünde bilgisayar desteği ile dersin yürütülmesi gerekir. Bilgisayar tabanlı öğretimde öğretmen artık aradan çıkar ve süreç bilgisayar üzerinden yürür. Bilgisayar destekli de ise süreci öğretmen yönetir ve nerede bilgisayarın devreye gireceğine o karar verir. Yüz yüze öğretim şarttır çünkü öğretmenin merkezde olduğu bir öğrenme ortamı gerekir.
6- İnternet Tabanlı (Çevrim İçi) ve Web Tabanlı Öğretim
İnternet bir hizmettir ve TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protokol) protokollerini kullanır. Dolayısıyla teknik olarak internet tabanlı öğretim için tek şartın TCP/IP protokollerinin kullanılması gerektiği (yani internet bağlantısı) söylenebilir. İnternetten çekilecek (sağlanacak) içerikler internet bağlantısı olmaksızın kullanılabilir. Dolayısıyla sürekli bağlı kalmak gerekmeyebilir(Kaplan-Leiserson, 2000) yani eşzamanlı ve eşzamansız olarak uygulanabilir. Bu kapsamda değerlendirilecek olursa web tabanlı ve çevrim içi öğretim de bu başlığa girecektir. Çünkü bu terimler da internet olmaksızın anlamsızdır.
Kaplan-Leiserson’ın (2000) çalışmasında web tabanlı öğrenme; içeriklerin web tarayıcı aracılığıyla internet, intranet veya ekstranet üzerinden aktarılması şeklinde tanımlamaktadır. Bu tanım internet tabanlı öğretimin daha spesifik hali, alt başlığıdır. Çünkü internet tabanlı öğretim yapmak için tek yöntem veya araç web tarayıcı değildir. Çevrim içi yapılan derslerin de bu tanıma gireceğini söylemeye gerek yok ama yine de belirtelim, Zoom gibi yazılımlar aracılıyla yapılan dersler de internet tabanlıdır. (Üstelik Zoom derslerinde teknolojik altyapı olmadan ders mümkün olmadığı için aynı zamanda teknoloji tabanlıdır.)
7- Karma/Harmanlanmış (Blended) ve Ters-Yüz (Flipped) Öğrenme
Stalker ve Horn’a (2012) göre karma öğrenme, örgün eğitim programında öğrenenin çevrim içi kaynaklar okuldan farklı bir ortamda, zamanda, hızda öğrenme gerçekleştirmesi ve ardından geleneksel öğrenme ortamında (okul) bu öğrenme faaliyetine devam etmesine dayanır.
Ters yüz öğrenme ise “Öğrenenin; öğrenme konusu ile ilgili teknolojik destekle (video, konu anlatım kaydı vb.) önceden bilgi edinerek; mekânsal öğrenme ortamında öğreten ve akran grupları rehberliğinde konu ile ilgili kavram, analiz, sentez, uygulama ve değerlendirme çalışmalarını işbirliği içinde bütünleştirerek bilgiyi öğrenme işlevini gerçekleştirme halidir.”(Anadolu Üniversitesi, 2020).
Stalker ve Horn’a (2012) göre ters-yüz öğrenme, harmanlanmış öğrenmenin bir alt başlığıdır. Her ikisinde de öğretim uzaktan ve yüz yüze öğretimin harmanlanması şeklinde gerçekleştiriliyor. Ters-yüz öğrenmede öğrenciler her hafta uzaktan öğretim ve yüz yüze öğretime tabii iken harmanlanmış öğrenmede böyle bir düzen şart değildir. Öğretmen, süreci uygun gördüğü şekilde yönetebilir.
Sonuç
Anohina’nın (2005) yaptığı gruplandırma bugün büyük oranda geçerliliğini korumaktadır. Teknolojik gelişmeler bazı terimlerin anlamını değiştirmektedir. Bu konuda literatürü takip etmek gerekmektedir.
Kaynakça
– Anohina, A. (2005). Analysis of the terminology used in the field of virtual learning. Journal of Educational Technology & Society, 8(3), 91-102.
– Anadolu Üniversitesi (2020). Uzaktan Öğretim Sözlüğü. Erişim Tarihi: [21/11/2020] Uzaktan Öğretim Sözlüğü (anadolu.edu.tr)
– Bozkurt, A. (2013). Açık ve uzaktan öğretim: Web 2.0 ve sosyal ağların etkileri. Akademik Bilişim, 13, 23-25.
– Ezeahurukwe, J. N., & Johnson, O. A. (2011). The Nigerian teachers and the challenges of utilisation of e-learning for instruction in tertiary institutions. N. Onyegegbu, & U. Eze (Eds.) Optimising e-learning Opportunities for effective educational service delivery, 73-85.
– Kaplan-Leiserson, E. (2002). E-learning glossary. Erişim Tarihi: [16/11/2020] https://www.puw.pl/sites/default/files/content_files/zasob_do_pobrania/355/elearn-gloss-learncircuits.pdf
– Kenar, İ. (2012). Teknoloji ve derslerde teknoloji kullanımına yönelik Veli Tutum Ölçeği geliştirilmesi ve tablet PC uygulaması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 123–139.
– Ryan, S., Freeman, H., Routen, T., Scott, B., & Patel, D. (2000). The virtual university: The internet and resource-based learning. Psychology Press.
– Staker, H., & Horn, M. B. (2012). Classifying K-12 blended learning. Innosight Institute. Erişim Tarihi: [16/11/2020] https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED535180.pdf
– Türk Dil Kurumu (2020), Genel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: [16/11/2020] https://sozluk.gov.tr/
– Yüksel, N. S., Urhan, S., Özer, S., & Kocadere-Arkün, S. (2016). Matematiği Öğrenme ve Öğretme Sürecinde Teknoloji Entegrasyonu: Araçlar. 10th International Computer and Insrtuctional Technologies (ICITS).
